Zawiłości, jakimi charakteryzuje się nieśmiałość, nie
dotyczą jedynie rozróżnienia nieśmiałości dyspozycyjnej i stanu
onieśmielenia. Istotnym zagadnieniem jest również pochylenie się nad
nieśmiałością w kontekście jej związków z introwersją i lękiem
społecznym. Zjawiska te bowiem bywają utożsamiane z nieśmiałością – nie
zawsze słusznie.
Introwersja
Nieśmiałość bywa
czasem mylona czy wręcz błędnie utożsamiana z introwersją. Towarzyskość
i nieśmiałość są jednak odrębnymi cechami.
Wśród ludzi nieśmiałych znajdują się zarówno osoby
o wysokim poziomie towarzyskości, jak i te o poziomie niskim.
Trudność ze zróżnicowaniem introwersji i nieśmiałości polega na tym, że
niełatwo jest ocenić, czy ktoś wycofuje się z kontaktów społecznych na
skutek zahamowania behawioralnego (wtedy mówimy o nieśmiałości), czy też
z braku motywacji do utrzymywania takich kontaktów (wtedy mówimy
o introwersji)[8]. Bernardo Carducci tak pisze o introwertykach:
„Posiadają pewne umiejętności konwersacyjne i odpowiednią samoocenę, co
umożliwia im skuteczną komunikację z innymi, ale po prostu wolą spędzać
czas samotnie”[9]. Introwertycy zwykle nie mają negatywnych przekonań na swój
temat i nie zależy im na tym, by przebywać z innymi. Wolą własne
towarzystwo. Natomiast ludzie nieśmiali często są bardzo towarzyscy, co
oznacza, że potrzebują kontaktów społecznych i do nich tęsknią, lecz nie umieją
ich nawiązywać – z lęku przed porażką często wycofują się z relacji.
Zapamiętaj
Różnica pomiędzy
introwersją a nieśmiałością tkwi w motywacji: introwertycy nie mają
potrzeby nawiązywania relacji społecznych, osoby nieśmiałe nie umieją tych
relacji nawiązywać lub też sobie z nimi nie radzą.
Ćwiczenie
Zapytaj sam siebie...
Poniżej znajduje się
lista pytań dotyczących twoich zachowań społecznych. Przeczytaj je z uwagą
i udziel na nie odpowiedzi „tak” lub „nie”.
1. Czy wtedy,
gdy rezygnujesz z jakichś zachowań społecznych, np. publicznego zabrania
głosu, robisz to, ponieważ się boisz?
2. Czy kiedy
spędzasz czas sam, czujesz się z tym źle?
3. Czy masz poczucie, że twoje kontakty społeczne, liczba
znajomych, częstotliwość spotykania się z nimi, wspólnego spędzania czasu
itp. są mniej satysfakcjonujące i mniej liczne, niżbyś tego chciał?
4. Czy często
jesteś zły na siebie, bo zrezygnowałeś z ważnej dla ciebie czynności
społecznej?
5. Czy bywa tak,
że długo planujesz jakieś zachowanie społeczne, a potem z niego
rezygnujesz, np. ze strachu?
Jeśli na większość
powyższych pytań odpowiedziałeś twierdząco, najprawdopodobniej trudności,
jakich doświadczasz w zachowaniach społecznych, są spowodowane
nieśmiałością.
Przejawy nieśmiałości
można usłyszeć i dostrzec w wypowiedziach osób dotkniętych tym
syndromem. Każdy człowiek, relacjonując jakieś wydarzenia ze swojego życia,
opowiadając o sobie, mówi też o tym, co jest dla niego ważne, jakie
ma potrzeby i jakie motywacje kierują jego zachowaniami. Oto przykłady
różnych wypowiedzi, które pozwolą ocenić, czy wypowiadająca je osoba jest
introwertykiem, czy osobą nieśmiałą.
Wskazówka
To ważne, abyś
wiedział, że trudności, jakich doświadczasz, mają źródło w nieśmiałości.
Jeśli jesteś raczej introwertykiem niż ekstrawertykiem, zmiana zachowania
będzie cię wiele kosztować i – co ważniejsze – wcale nie uczyni cię
bardziej szczęśliwym. Zmieniając się, nie będziesz bowiem szedł za tym, co jest
ważne dla ciebie, lecz za społecznymi oczekiwaniami wobec twoich zachowań.
Lęk społeczny
Lęk społeczny jest pewnym aspektem nieśmiałości. Najprościej
byłoby powiedzieć, że to obawa pojawiająca się jeszcze przed zaistnieniem
jakiejś sytuacji społecznej, w której ktoś chce zrobić dobre wrażenie na
innych, nie ma jednak pewności, czy mu się to uda. Jest to pewien rodzaj
społecznej tremy, będący składnikiem nieśmiałości.
Nie jest on jednak
zjawiskiem dotyczącym jedynie ludzi nieśmiałych. Również osoby dyspozycyjnie
śmiałe mogą odczuwać pewien rodzaj niepokoju społecznego, np. podczas
wystąpienia publicznego. Nie każdy, kto odczuwa lęk społeczny, powinien uważać
się za osobę nieśmiałą[11]. Tak więc jakkolwiek lęk społeczny stanowi składnik
nieśmiałości, nie jest warunkiem wystarczającym, aby potwierdzić występowanie
tego syndromu. Ma natomiast cechy wspólne z nieśmiałością – np. wysokie
prawdopodobieństwo tego, że w kontaktach z ludźmi pojawi się
zahamowanie behawioralne.
Lęk społeczny wiąże
się przede wszystkim z obawą o to, jak dana osoba będzie postrzegana
i oceniana przez innych. Może się pojawić zarówno w prawdziwej, jak
i wyobrażonej sytuacji społecznej. Osoby o dużym natężeniu lęku
społecznego zaczynają go odczuwać, jeszcze zanim jakaś sytuacja społeczna się
pojawi, stąd też często rezygnują z udziału w niej.
Do okoliczności
mogących uruchamiać lęk społeczny zalicza się przede wszystkim: kontakty
z osobami nieznanymi, cieszącymi się dużym autorytetem czy też atrakcyjnymi,
wystąpienia publiczne oraz poddawanie się ocenie formalnej.